NSND Chu Thuý Quỳnh – Ngôi sao múa đến từ phương Đông

Những năm 60 của thế kỷ trước, người ta nói đi xem Đoàn ca múa Trung ương diễn là đi xem Thuý Quỳnh diễn. Điều đó đủ biết sự ái mộ mà công chúng dành cho solist của Đoàn ca múa Trung ương lớn đến mức nào.

Vào đoàn từ năm 14 tuổi, Chu Thuý Quỳnh vẫn còn là cô bé đang tuổi ăn tuổi chơi, còn chưa biết gì đến khái niệm yêu nghề, say nghề. Lúc ấy, nghệ sỹ múa Nguyễn Mạnh Hùng nói với các nghệ sỹ trong đoàn: “Con bé Quỳnh mải chơi lắm, giờ học thì nó ngủ gật, hết giờ thì đi đánh chuyền, đánh đáo chẳng tập luyện gì. Thôi cho nó về“. Nhưng may mắn có người bác đi: “Nó ham chơi nhưng được cái nhanh nhạy, dạy gì nó cũng nhớ, động tác nào nó cũng làm được. Chờ nó lớn nó sẽ có ý thức“.

Quả thực, cả đoàn không phải chờ quá lâu, chỉ 2 năm sau, Chu Thuý Quỳnh đã bật lên thành một ngôi sao sáng trong đoàn, được đứng trong đội múa chính thức diễn giao lưu với đoàn Triều Tiên với sự tham dự của các lãnh đạo cấp cao hai nước, trong đó có Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong suốt những năm tháng sau này, Chu Thuý Quỳnh còn được diễn cho Bác Hồ xem nhiều lần. Cứ ngày nghỉ, Bác lại gọi Quỳnh đến hát múa, đọc báo, kể chuyện cho Bác nghe, ăn cơm với Bác. Thói quen này được duy trì tới 14 năm, đến tận năm 1969 – năm Bác ra đi.

Ở tuổi 19, Chu Thuý Quỳnh trở thành solist chính trong Tấm Cám – một trong ba vở kịch múa đầu tiên của Việt Nam. Ban đầu được giao vai Cám, sau lại đóng cả vai Tấm thế cho nghệ sỹ Phùng Nhạn bị thương trong lúc tập luyện, nhưng Thuý Quỳnh không hề bị nhầm lẫn trong hoá thân. Lúc đóng Cám, Thuý Quỳnh luôn nghĩ mình là Cám. Chuyển vai Tấm, Quỳnh lại học khâu vá, thêu thùa, nấu cơm, từ đi đứng, ăn nói bên ngoài sân khấu cũng trong tâm thế mình là Tấm. Thế nên, một cô Cám đáo để, nghiệt ngã và một cô Tấm hiền lành, cam chịu nhưng cũng hết sức quyết liệt đã được Thuý Quỳnh diễn tả một cách trọn vẹn, rạch ròi và đầy cảm xúc chân thực.

Thành công này đã khiến Thuý Quỳnh được các biên đạo và đạo diễn uy tín tin tưởng, liên tiếp giao cho cô vai chính trong các vở múa nức tiếng thời ấy như Bà mẹ miền Nam, Cánh chim và ánh sáng mặt trời, Tiếng gọi quê hương, Gặp gỡ bên mâm pháo, Theo cờ giải phóng… Đây cũng là những vở diễn mang đến cho Chu Thuý Quỳnh những danh hiệu, những huân chương lao động, huân chương kháng chiến cao quý mà ở tuổi đôi mươi không mấy ai có được. Thậm chí, khi mới 28 tuổi, Thuý Quỳnh đã được lãnh đạo giới thiệu vào Quốc hội, trở thành nữ đại biểu quốc hội trẻ nhất của ngành múa.

Điều khác biệt ở Chu Thuý Quỳnh so với các nghệ sỹ múa khác là tuổi nghề của bà kéo dài đến gần 50. Thông thường, ngoài 30 là các nghệ sỹ múa đã đi qua đỉnh cao của nghề nhưng Chu Thuý Quỳnh vẫn giữ được độ dẻo dai, uyển chuyển, sự tinh tế và cảm xúc đặc biệt đến khác thường của cơ thể. Ở tuổi 40, sau một lần biểu diễn phục vụ Đoàn ngoại giao Ấn Độ sang thăm Việt Nam với một điệu múa Chăm, Thuý Quỳnh đã nhận được học bổng chuyên tu về múa dân gian Ấn Độ. Sang xứ sở Phật giáo, không một ai tin là Thuý Quỳnh đã 40 tuổi. Thầy giáo lắc đầu từ chối “không ai học múa ở tuổi này“. Nhưng chỉ sau vài buổi tập, chính người thầy đó đã tặng cho Thuý Quỳnh cuốn giáo trình công phu do thầy tự soạn với dòng chữ đề tặng: “Chu Thuý Quỳnh – người sinh ra để múa Ấn Độ“. Thầy cũng đã dựng riêng cho Thuý Quỳnh một chương trình biểu diễn đồng thời là báo cáo tốt nghiệp kéo dài hai tiếng đồng hồ với ba phong cách múa Ấn hoàn toàn khác biệt của ba vùng Bắc, Nam và Đông Bắc. Sau đêm diễn này, Thuý Quỳnh được bạn bè quốc tế gọi là “Ngôi sao múa đến từ phương Đông“.

Tự nhận mình may mắn, gặp được thầy giỏi và đồng cảm với hoàn cảnh riêng của mình, nhưng sẽ không thể có danh hiệu ấy nếu trong 5 năm trời tu nghiệp, Thuý Quỳnh không miệt mài tập luyện, theo học tới 3 lớp múa tại 3 viện múa khác nhau từ sáng sớm đến tối mịt thay vì chỉ học một lớp như những học viên khác. Lòng say nghề ngấm vào máu thịt ấy luôn được tiếp sức từ người chồng – tình yêu đầu tiên và duy nhất của cuộc đời Chu Thuý Quỳnh – cũng là người nghệ sỹ chê Quỳnh mải chơi năm xưa. Trước lúc ra đi vì căn bệnh ung thư phổi, NSƯT Nguyễn Mạnh Hùng còn động viên vợ: “Quỳnh không được bỏ học. Em phải sang Ấn Độ học tiếp. Anh sẽ khỏi bệnh, sẽ về chăm con cho em“. Ông đã không khỏi bệnh, nhưng lời trăn trối là động lực lớn lao khiến Chu Thuý Quỳnh vượt lên tất cả để cống hiến trọn vẹn cho nghệ thuật múa.

“Tiếc là thế hệ trẻ ngày nay không có được may mắn như tôi” – NSND Chu Thuý Quỳnh tâm sự: ‘Trước đây, khán giả và nghệ sỹ múa là một sự chia sẻ vô cùng. Họ yêu mình như yêu người thân. Cứ mỗi khi đoàn về diễn, người dân bỏ công bỏ việc để đi xem. Từ em bé đến người già ai cũng ngồi thưởng thức chăm chú, trật tự và tán thưởng nhiệt thành. Vở diễn kết thúc thì họ reo hò “múa tiếp đi, múa tiếp đi“. Với nghệ sỹ, đó là động lực để thăng hoa trên sân khấu. Các bạn trẻ bây giờ không có động lực ấy khi chính người trong nghề ngồi dưới ghế khán giả cũng không có sự chia sẻ, cảm thông. Công chúng thì xa rời với múa nghệ thuật. Lương tháng thì trên dưới 1 triệu đồng”.

Niềm trăn trở đó đeo đẳng Chu Thúy Quỳnh nhiều năm nay trên cương vị Chủ tịch Hội Nghệ sỹ múa Việt Nam. Nhưng những bất cập của cơ chế và thiếu hụt của đời sống văn hoá giải trí không phải ngày một ngày hai có thể thay đổi được. Thành ra, dù vẫn gắn bó chặt chẽ với múa, nhưng cái tên Chu Thuý Quỳnh với vũ điệu Cánh chim và ánh sáng mặt trời mê hoặc ngày nào đã trở thành “một thời vang bóng” khi lớp khán giả say múa năm xưa đang dần khuất bóng.

Hoàng Hồng (ghi)